آشنایی با گیاه اسپرزه (اسفرزه)

اسپرزه:

نام فارسی: اسپرزه

تیره: plantaginaceae

نام انگلیسی: Psylliom

نام علمی: Plantago psyllium

نام های دیگر:

 اسپرزه, شبسیوش, اسفیدش, اسفیوس, اسپغل, اسپغول, سفیدخوش, شکم پاره, قارنی یارخ, قارنیانیق, قارتی یاروق, بذر قطور, بذر قطونا, حشیشه, البراغیث, تبکو, برغوشی

مشخصات گیاه:

 گیاهی است از تیره بارهنگ, علفی, یک ساله, بدون ساقه یا دارای ساقه های کوتاه که ارتفاع آن به 10 تا 35 سانتی متر می رسد. برگ های اسپرزه از روی زمین منشعب می شوند و در حالت وحشی برگ های آن باریک, دراز و نوک تیز با سه رگبرگ سراسری در جهت طول برگ, مجتمع به وضع متقابل یا سه تایی بر روی ساقه هستند.

 گل های این گیاه بصورت مجتمع, کوچک و سفید رنگ و در کناره برگ های قسمت انتهایی ساقه, بصورت سنبله هایی واقع بر روی پایه بلند ظاهر می شوند.

 میوه آن دارای دانه های کوچک, لغزنده و به رنگ قهوه ای مایل به زرد است. دانه های گیاه به رنگ خاکستری مایل به صورتی است.

 این گیاه بومی ایران و هندوستان است و در کشورهای همجوار نیز کشت می شود و از ایران, پاکستان و هندوستان به دیگر نقاط جهان صادر می شود.

قسمت های مورد استفاده:

 قسمت مورد استفاده گیاه, دانه های آن است که قایقی شکل و به طول تا 3 میلی متر هستند. نوع سفید رنگ آن مرغوب تر است و دانه های اسپرزه یا همان اسفرزه در آب ته نشین می شوند.

ترکیبات شیمیائی:

 اسفرزه دارای اسید گالیک و تانیک و نیز گلیکوزیدی به نام اوکوبین در قسمت های مختلف و مقدار فراوانی لعاب است به طوری که با قرار گرفتن دانه در آب پوسته خارجی آن متورم می شود و پس از پاره شدن لعاب از آن خارج می شود. 

 حدود 30 درصد پوشش دانه های اسپرزه را ماده ای که جذب کننده آب است, تشکیل می دهد که موسیلاژ نامیده می شود و پس از خیس شدن و جذب آب, لعاب می دهد. همین که دانه های اسفرزه به آب آغشته شد در حدود 10 برابر حجم خودش متورم می شود و به شکل لعابی به هم چسبیده در می آید.

نحوه کاشت و تکثیر:

 این گیاه بیشتر به روش خودرو تکثیر می شود اما برای تکثیر آن به وسیله بذر, زمین های شنی قابل نفوذ, شخم زده و عاری از علف های هرز باید انجام گیرد. برای این کار ابتدا شیارهایی به عمق 4 تا 5 سانتی متر و به فاصله 60 سانتی متر در زمین ایجاد می کنند. سپس دانه ها را هنگام بهار در این شیارها می کارند و نیز غلتک ملایمی بر روی آن ها می زنند تا دانه ها از سطح نازک خاک پوشیده شوند. معمولا پس از جوانه زدن دانه ها و پیدا شدن گیاهان جوان فاصله آن ها را از یکدیگر به نحوی زیاد می کنند که هر پایه از دیگری لااقل 10 تا 15 سانتی متر فاصله داشته باشد.

 برگ ها در هنگام گل دهی از خرداد ماه تا مرداد ماه و دان ها در مرداد ماه جمع آوری می شوند. در هنگام برداشت, گیاه را از ساقه قطع می کنند و سپس آنها را برای خشکاندن در انبار بصورت آویزان قرار می دهند. بعدا با تکان دادن شاخه های خشک شده و با وارد آوردن ضربات ملایم به آن ها دانه های رسیده را جدا می رساند.

طرز استفاده از لعاب اسپرزه:

 برای استفاده از لعاب آن, هربار یک فنجان اسپرزه را پس از شستن با آب سرد, در یک پارچ پر از آب ولرم بریزید و در جای خنک بگذارید و روزی چند مرتبه از آب آن بنوشید. هر بار پس از نوشیدن, دانه ها را هم بزنید تا لعاب بیشتری بدهند و هرگاه آب آن تمام شد, دانه ها را دور بریزید و مجددا به همین ترتیب آماده و مصرف کنید.

خواص درمانی و طبیعت آن:

طبیعت گیاه اسپرزه سرد و تر است.

 خواص دارویی این گیاه بطور خلاصه عبارتند از: درمان ناراحتی سینه, زبان و حلق, سردرد, زخم روده, یبوست, رشد و نرم کردن مو, موخوره, نرم کردن خشکی بینی, اعصاب, تسکین درد مفاصل, نقرس, ورم های پشت گوش, لینت مزاج, تسکین درد, خارش پوست, خونریزی, ادرارآور, سوزاک, بواسیر, سنگ کیسه صفرا, تصفیه خون, اشتهاآور, سوختگی برفک, تاول و زخم های دهان, سالک, اسهال خونی, اسهال مزمن و خونریزی قاعدگی.

* برای استفاده بصورت خارجی (موضعی), ضماد لعاب اسفرزه مخلوط با سرکه و روغن گلسرخ برای تسکین درد مفاصل گرم, نقرس و نرم کردن ورم های گرم به خصوص ورم های پشت گوش مفید است.

* ضماد کوبیده تخم اسپرزه مخلوط با گلاب بر پیشانی و شقیقه ها برای تسکین سردرد و با روغن بنفشه برای تسکین سردرد های گرم و رفع خشکی دماغ و اعصاب مفید است.

* همچنین ضماد لعاب تخم اسفرزه با روغن بنفشه برای رشد و نرم کردن مو و جلوگیری از موخوره (دوتا شدن تار مو) بسیار مفید است. برای این کار چند شب پی در پی این کار را باید صورت گیرد.

* اگر 10 تا 12 گرم تخم اسپرزه در آب گرم خیسانده شود و بلافاصله با شکر و سکنجبین خورده شود و فورا پس از مصرف, آب زیاد نوشیده شود برای لینت مزاج بسیار مفید است.

* برای رفع اسهال همچنین می توانید تخم این گیاه را با ماست تازه مخلوط و به بیمار خورانده شود که بسیار موثر است.

تخم اسفرزه را در آب بریزید, تا لعاب آن خارج شود, سپس آب آن را غرغره و دائم به جای آب از آن جرعه جرعه میل کنید. اگر دائم و جرعه جرعه غرغره و نوشیده شود گرفتگی صدا که از گرمی و حرارت باشد را برطرف می کند همچنین مصرف این دارو برای تسکین درد و رفع خارش و قطع خونریزی بواسیر نیز بسیار مفید است.

* تخم اسفرزه را با عناب نیمکوب در آب بخیسانید. مقداری از آب صاف کرده آن را صبح ناشتا بخورید و با بقیه آن انتهای بدن را بشوئید ( خارش قسمت های زنانه یا واژینال را برطرف می کند).

* اگر هر روز آب دم کرده ی آن را بنوشید, برای سوزاک مفید و مدر است.

* اگر هر روز 20 گرم از تخم اسفرزه را در یک لیوان آب بجوشانید و آن را بنوشید و تا 4 روز تکرار شود دافع سنگ کیسه صفرا است.

* اگر اسفرزه را با تخم شربتی و خاکشیر (هرکدام 100 گرم) ترکیب کنید و هر روز 1 قاشق شربت خوری از آن مخلوط را در 2 لیوان آب حل و مصرف کنید برای رفع خارش تن و تصفیه خون و باز شدن اشتها مفید است.

* هر روز صبح, ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را در یک فنجان آب جوش بریزید و بعد با نبات شیرین کنید و بخورید, اسهال خونی را درمان می کند و از خونریزی زیاد قاعدگی نیز جلوگیری می کند.

* آن را بو دهید و هر روز بخورید. اسهال طولانی و مزمن را درمان می کند.

* نگه داشتن لعاب تخم اسفرزه در دهان برفک, سوختگی, تاول و زخم های دهان را درمان می کند.

* تخم اسفرزه را بکوبید, بعد با سرکه خمیر کنید. هر روز صبح و شب, روی سالک ضماد کنید, آن را درمان می کند.

عوارض جانبی, موارد احتیاط و منع مصرف:

* زنان باردار باید از خوردن اسفرزه به عنوان ملین پرهیز کنند و برای رفع یبوست از سایر خوراکی های لینت آور بی زیان استفاده کنند. همچنین به کودکان زیر 4 سال نباید داده شود.

تذکر:

* در استعمال داخلی هیچگاه تخم اسفرزه را نکوبید؛ زیرا خوردن کوبیده آن خطرناک است. خوردن حدود 40 گرم تخم اسفرزه کوبیده شده موجب سرد شدن بدن, تنگی نفس, آشفتگی, غش و احتمالا منجر به مرگ می شود. در چنین مواقعی از داروهای قی آور؛ مخلوط مثل آب و عسل و نمک و یا سایر داروها استفاده شود.

* مصرف بی رویه و نامناسب اسفرزه, به عنوان مثال بدون نوشیدن آب کافی, برای افراد آلرژیک به اسفرزه و همچنین افرادی که قبلا جراحی روده انجام داده اند می تواند باعث انسداد مری, تنگی نفس و در زنان حامله باعث آسفیکسی یا خفگی در جنین و نوزاد شود ( منبع: سازمان غذا و داروی آمریکا)

* نتایج پژوهش ها نشان می دهد که در مصرف مکمل فیبرهای اسفرزه در بیمارانی با سابقه ی آدنوم کولورکتال, باعث تشدید و بازگشت بیماری می شود.

* برای پیشگیری از عوارض مشکلات بعد از مصرف اسفرزه توصیه می شود که به همراه آن آب زیادی بنوشید. نوشیدن یک یا دو لیوان آب ولرم بعد از مصرف اسفرزه از حجیم شدن این دانه ها در گلو, معده و روده جلوگیری می کند.

* افرادی که از مشکلاتی مانند نفخ, گاز معده و درد معده رنج می برند توصیه می شود که ابتدا با مصرف کم اسفرزه را شروع کنند.

* اگر بعد از مصرف اسفرزه دچار تپش قلب, سرگیجه یا خون در مدفوع شدید مصرف آن را قطع و به پزشک مراجعه کنید.

* اگر از بیماری های کلیوی رنج می برید قبل از مصرف اسفرزه با پزشک تان مشورت کنید.

* شروع مصرف اسفرزه با مقدار کم باید صورت گیرد و به مرور به سه بار در روز رساند.

تداخلات دارویی:

* مصرف مکمل اسفرزه می تواند در جذب برخی از داروها مانند داروهای ضدافسردگی, ضد صرع, ضد دیابت و برخی از داروهایی که برای مشکلات قلبی یا کاهش چربی خون تجویز می شوند اختلال ایجاد کنند. اگر داروی خاصی مصرف می کنید نباید از مکمل اسفرزه استفاده کنید.

* توجه داشته باشد که مصرف اسفرزه باید حداقل 2 تا 4 ساعت قبل از داروهای دیگر باشد.

* مصرف خوراکی همزمان اسفرزه باعث کاهش جذب و طول اثر کاربامازپین می شود؛ از این رو باید با نظر پزشک مصرف این قبیل داروها را به طور جداگانه و با حداکثر زمان مصرف, بین این داروها و اسفرزه تنظیم کرد.

* گزارش هایی در مورد کاهش جذب بعضی از مواد معدنی (از جمله کلسیم, منیزیم, مس و روی) ویتامین B12, گلوکزیدهای قلبی و مشتقات کومارین ها با مصرف اسفرزه وجود دارد.

سابقه تاریخی:

 استفاده از اسفرزه به زمان بسیار دور می رسد. استفاده آن در اروپا, آمریکای شمالی, هندوستان و نیوزیلند بسیار زیاد است. از آن جا که انگلیسی ها این گیاه را در بسیاری از جاها گسترش داده اند به نام << پای مرد انگلیسی >> مشهور شده است. از دانه های اسفرزه برای پرندگان, فرآورده های ضد ورم, زخم گلو و مسهل استفاده می شده است.

*** شما می توانید برای خرید اسپرزه پاک شده با کیفیت و با وزن های مختلف گیلامی روی لینک https://gilamie.ir/product/psylliom کلیک کنید.

--------------------------------------