آشنایی با گیاه خرنوب

مشخصات گیاه:

   خرنوب یا خرنوم گیاهی از تیره باقلائیان که به شکل درخت است و ارتفاع آن به 8 تا 10 متر می رسد و شاخه های آن گره دار است. گیاهی گل دهنده  و همیشه سبز است. تاج درخت گسترده و کروی شکل است.

   تنه درخت خرنوب محکم، به رنگ قهوه ای تیره، زبر و خشن است.این نوع درختان معمولا دوپایه هستند.

   خرنوب دارای برگ هایی است به طول 10 تا 20 سانتی متر که از 1 تا 8 برگچه تشکیل شده اند.

گل های آن فاقد گلبرگ و به شکل خوشه و دارای پایه های نر و ماده است و گاهی بر حسب سنین مختلف، جنس خود را تغییر می دهد.

   میوه خرنوب به شکل نیام، ناشکوفا، طول آن 10 تا 30 و قطر 2 تا 3 سانتی متر و به شکل کاملا مشخصی از شاخه آویزان است. رنگ میوه ی رسیده آن قهوه ای شفاف و سطح خارجی آن مسطح و قوسی شکل است. در داخل آن 12 تا 16 دانه بسیار سخت شبیه عدس وجود دارد و محتوای داخل آن طعمی شبیه عسل دارد. حدود یک قرن پیش از این گیاه به جای شکر استفاده می شد. این درخت در 15 سال اول زندگی اش میوه ای نمی دهد.

   در فرهنگ لغت منتهی الارب فی لغۀ العرب در مورد خرنوب می گوید که این درخت دو نوع است. یکی بیابانی و خاردار که میوه آن مثل سیب اما بدمزه است. نوع دیگر متعلق به منطقه شامات است که میوه آن مانند خیارشنبر ولی کوچک تر است.

   معمولا درخت خرنوب در هر جایی که درختان مرکبات موجود داشته باشد، به خوبی رشد می روید.

   گیاه خرنوب بومی شرق مدیترانه است. این درخت از میان کشورهای حاشیه دریای مدیترانه، در ایتالیا، اسپانیا تا ترکیه به مقدار فراوان پرورش می یابد.

   در ایران این گیاه در استان های فارس، سلماس و در ارتفاعات 800 تا 1200 متری، غار شاهپور نزدیک کازرون می روید.

قسمت های مورد استفاده:

   قسمت مورد استفاده گیاه خرنوب میوه آن است که شامل نیام و دانه های آن می شود. اصولا خرنوب بیشتر به دلیل استفاده از نیام کاشته می شود. همچنین از پودر دانه های آن به جای کاکائو استفاده می کنند.

ترکیبات شیمیائی:

   مواد موجود در خرنوب، کربو هیدرات ها، نشاسته، چربی (به مقدار کم) و منبع غنی از انواع ویتامین های گروه B، بویژه B1.

نحوه کاشت و تکثیر:

   محل اصلی رشد گیاه خرنوب مکان های سنگی نزدیک کنار دریا است.بافت خاکی آن می تواند سبک تا متوسط باشد.این گیاه حتی در خاک های فقیر نیز رشد می کند. خاک، بهتر است از زهکشی خوبی برخوردار باشد و بهتر است همیشه مرطوب باشد، اما به خشکی نیز مقاوم است. این گیاه باید در آفتاب کامل با کمی سایه باشد.

   گیاه خرنوب را به سه روش تکثیر می کنند:

1. کاشتن دانه 2. پیوند زدن 3. استفاده از پاجوش

1.کاشتن دانه:

درخت خرنوب را می توان از طریق دانه ها تکثیر کرد اما حدود 8 سال میوه نخواهد داشت. از آنجا که دانه های خرنوب به سختی جوانه می زنند، دانه های میوه رسیده را به مدت 4 تا 5 روز در آب خیس می کنند و پس از آن که هر یک جوانه زد اقدام به کاشتن آنها می کنند. بعد از 2 سال ساقه گیاهان جوان کاشته شده را از ارتفاع 30 سانتی متری زمین قطع می کنند و ریشه آنها را نیز که در این موقع به طول 25 سانتی متر رسیده است کوتاه می کنند. به این ترتیب ریشه های جانبی می توانند رشد کنند.

   روش دیگر برای کاشتن دانه این است که دانه های سالم گیاه را مستقیما در زمین زراعتی می کارند. برای این کار دانه های میوه کاملا رسیده را به تعداد 4 یا 5 عدد درون سوراخ های تعبیه شده در زمین می کارند و زمین را مرطوب نگه می دارند. سپس از بین گیاهان جوان حاصل، آن که رشد بیشتر پیدا کرده است را نگه می دارند و بقیه آن را از ته ساقه می برند. پایه های قوی باقی مانده را نیز بعد از 2 سال که رشد کافی پیدا کردند، همراه با مقداری از خاک اطراف ریشه  به زمین مساعد و آماده انتقال می دهند.

    گاهی در اسفند ماه تعداد 3 تا 4 دانه را در گلدانی می کارند و از 3 تا 4 گیاه حاصل منحصرا یکی از نوع مرغوب آن را در زمین آماده منشاء می کنند. سپس در اسفند سال بعد، گیاه رویش یافته را به محل اصلی که مساعد برای رشد آن باشد منتقل می سازند.

2. پیوند زدن:

   در این روش نیز می توان اقدام به تکثیر گیاه و به دست آوردن پایه های مرغوب کرد، مانند آن که اگر درخت اختصاصا گل های نر داشته باشد بر روی یکی از شاخه های آن پوست جوانه دار شاخه های هرمافردیت را پیوند می زنند و اگر برعکس درخت دارای گل های هرمافرودیت باشد برای اطمینان بیشتر از بار دادن شاخه های پایه های نر را بر روی آن پیوند می کنند.

طرز استفاده و مقدار مصرف:

   به شکل جوشانده به این ترتیب که 1 لیتر آب را حرارت دهید تا به جوش آید و 7 عدد خرنوب را که از قبل خرد کرده اید، به آب جوش اضافه و درب ظزف را ببندید و با شعله کم به مدت 3 تا 5 دقیقه بجوشانید. آنگاه مدت 30 دقیقه آن را در ظرف در بسته به حال خود رها و سپس آن را به دو قسمت مساوی تقسیم و یک قسمت را صبح ناشتا و قسمت دیگر را شب موقع خواب میل کنید.این عمل را به مدت 3 هفته تا 1 ماه انجام دهید.

خواص درمانی و طبیعت آن:

   خرنوب طبیعت سرد و خشک دارد.

   خواص دارویی این گیاه بطور خلاصه عبارتند از:

1- ادرار آور ← به این شکل که دانه ها را جدا کنید، مقداری از آن را خرد و سپس 1 قاشق مربا خوری را به همراه یک لیوان آب خیس کنید و صبح ناشتا پس از صاف کردن میل کنید.

مفید برای سرفه و تنگی نفس ← مقداری خرنوب را پس از جداسازی دانه های آن، آسیاب کنید و یک قاشق مرباخوری را هر وعده به همراه یک فنجان آب گرم میل کنید.

2- خلط آور

3- اشتها آور ← مقداری خرنوب را آسیاب کنید و یک قاشق مرباخوری از آن را قبل از صبحانه به همراه یک لیوان شیر و یک قاشق غذاخوری عسل میل کنید.

4- التیام بخش تورم ریه

5- رفع اسهال ← دانه های داخل خرنوب را پس از خارج کردن، آسیاب کنید و در م.قع لزوم یک قاشق مربا خوری به همراه یک فنجان آب گرم میل نمایید.

6- کاهش خطر ابتلا به بیماری ها ی قلبی و عروقی ← کسانی که چربی بد خونشان بالاست و برعکس چربی مفید خونشان پایین است از خرنوب استفاده کنند. همچنین خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی را کاهش می دهد.

7- تنظیم کلسترول خون

8- آرامبخش و برطرف کننده استرس

9- جلوگیری از سکته قلبی

10- دارای آنتی اکسیدان زیاد ← فیبر خرنوب دارای فعالیت آنتی اکسیدانی طبیعی قابل توجهی است و می تواند تعادل مناسب تری بین رادیکال ها و آنتی اکسیدان ها برقرار کند.

11- درمان ناتوانی جنسی و ناباروری آقایان ← جوشانده خرنوب اسپرم مردان را زیاد می کند و برای درمان ناباروری آقایان بسیار مفید است. برای این کار خرنوب 100 گرم، جینسینگ قرمز 25 گرم، گرد لقاء 25 گرم، گرده گل 25 گرم.

   دانه های خرنوب را را دور بریزید و بقیه را با مواد فوق آسیاب کنید. سپس مقدار 500 گرم عسل با کیفیت به آن اضافه نمایید. هر روز صبح ناشتا یک قاشق مربا خوری از آن میل کنید. این معجون بسیار مفید است.

سابقه تاریخی:

   نام این گیاه نشان دهنده قدمت تاریخی آن است. ریشه نام این گیاه از واژه «اکدّی خروبو» که به مرور «کروبو» آمده است. میوه ای که 5000 سال چیش شناخته شده است.

   در ایران نیز درختان کهنسال در غار شاهپور نزدیک کازرون وجود دارد و احتمال می رود که بذر آن توسط اسکندر در زمان حمله به ایران از یونان وارد و متقابلا یونجه که گیاهی علوفه ای است از ایران به یونان برده شده است.